Vrijheid is een kernbegrip in onze samenleving. Een waarde die we allemaal erkennen. Toch hebben we het er moeilijk mee. Dat komt omdat we stilzwijgend een negatieve definitie hebben omarmd: vrijheid is dat je niet belemmerd wordt om te doen wat je wilt doen. Het probleem hiermee is dat de vrijheid van de één de afwezigheid van de ander vereist. Zo kun je dus niet samenleven. Teule wil het begrip van ‘positieve vrijheid’ opnieuw munten.

Dit begrip is door Isaiah Berlin In zijn ‘two concepts of liberty’(1958) ontwikkeld, om het ogenblikkelijk in een kwaad daglicht te stellen. Berlin onderscheid negatieve en positieve vrijheid. De eerste is de afwezigheid van dwang. Het is ‘vrijheid van’. Positieve vrijheid is ‘vrijheid om’, of ‘vrijheid tot’. Waar negatieve vrijheid gaat over de grootte van het gebied dat iemand tot zijn beschikking heeft, gaat positieve vrijheid om de mate waarin hij zelf richting geeft aan het eigen leven op basis van weloverwogen redenen. Berlin is hierover kritisch omdat het de deur open naar een hoger ‘zelf’ dat de eigen persoon overstijgt. Vandaar is de stap naar wrede tirannen die hun definitie van dat ‘hoger zelf’ opleggen aan hun bevolking niet groot meer.

Hiermee is er in het vrijheidsdenken een ‘deadlock’ ontstaan. Als vrijheid betekent dat je zelf kan doen wat je zelf wil, dan rijst ogenblikkelijk de vraag wat de definitie van het ‘zelf’ is. De essentie van zijn antwoord is dat je altijd een ‘zelf’ bent in relatie tot anderen. Hoe leuk is het als je helemaal vrij bent en niemand zich met je bemoeit?

Wat ik vooral interessant vond aan zijn betoog is zijn verhandeling over soevereiniteit, of (synoniem) zelfbeschikking. Zelfbeschikking is het vermogen om te kunnen beschikken over “iets wat heel dicht bij ons staat, zo dicht dat we het bijna zijn en er niet alleen over, maar ook ‘vanuit’ beschikken”. Als je soevereiniteit als negatief beschouwt, dan is het een zero-sum game. De één zijn soevereiniteit gaat ten koste van de ander (“Take back control”-Brexit). Maar je kunt er ook positief naar kijken en je afvragen wat je nodig hebt om maximale ruimte te creëren voor burgers. Soevereiniteit is niet per se iets dat je afstaat, maar iets dat je kunt delen (“poolen”), waardoor je eigen zelfbeschikking groter wordt. Een goed voorbeeld daarvan is orgaandonatie: als je een nier afstaat aan een ander wordt jouw soevereiniteit niet kleiner en die van een ander aanzienlijk groter. Wat mij betreft is de kern van het acterend burgerschap het vermogen om soevereiniteit te delen en deze daardoor groter te maken.